در دنیای پرتلاطم امروز، جایی که کشورها برای دستیابی به پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با یکدیگر رقابت می‌کنند، نقش نیروی انسانی به عنوان محرک اصلی تحولات برجسته‌تر از همیشه است. توسعه تنها به معنای ساخت زیرساخت‌های فیزیکی مانند جاده‌ها و کارخانه‌ها نیست، بلکه نیازمند پرورش ذهن‌های خلاق و توانمند است که بتوانند این ظرفیت‌ها را به سوی افق‌های روشن هدایت کنند. در این میان، مدیریت نخبگانی – که شامل شناسایی، جذب، پرورش، به‌کارگیری و حفظ افراد با استعدادهای استثنایی در حوزه‌های گوناگون می‌شود – به عنوان یکی از ارکان کلیدی ظاهر می‌شود. این مفهوم، که ریشه در تئوری‌های مدرن مدیریت منابع انسانی دارد، بر این اصل استوار است که نخبگان نه تنها ابزارهای اجرایی، بلکه سرمایه‌های زنده جامعه هستند که می‌توانند مسیر توسعه را دگرگون سازند.
ایران، با تاریخ غنی فرهنگی و علمی خود، همواره منبع تولید نخبگان بوده است. از دانشمندان دوران اسلامی مانند ابن‌سینا تا نوابغ معاصر در زمینه‌های فناوری و مهندسی، این کشور پتانسیل عظیمی برای بهره‌برداری از این سرمایه‌ها دارد. با این حال، چالش‌هایی مانند مهاجرت گسترده نخبگان، عدم هماهنگی در سیاست‌های آموزشی و مدیریتی، و گاه نگرش‌های کلیشه‌ای مانع از تحقق کامل این پتانسیل شده‌اند. در این زمینه، کتاب «توسعه و مدیریت نخبگانی» نوشته دکتر میثم کرمانی، متخصص توسعه کسب‌وکار و مدیری با تجربه در حوزه‌های گوناگون اقتصادی و صنعتی، به عنوان یک اثر برجسته ظاهر شده است. این کتاب، که در ابتدای سال ۱۴۰۴ توسط انتشارات نگارستان پارس و با مقدمه دکتر علیرضا نجف‌زاده منتشر شد، نگرشی نوین و عملگرایانه به نقش نخبگان در توسعه ایران ارائه می‌دهد. دکتر کرمانی که هم‌اکنون مدیریت مجموعه توکنیکو یکی از شرکت‌های پیشرو در حوزه طلا و نقره را بر عهده دارد، پیش‌تر در مسئولیت‌های مهمی در بخش خصوصی، تشکل‌های اقتصادی، و اتاق‌های بازرگانی داخلی و بین‌المللی فعالیت داشته است. او در این اثر به بررسی ابعاد مختلف این موضوع پرداخته و تأکید می‌کند که بدون مدیریت هوشمندانه نخبگان، آرمان‌های توسعه‌ای کشور دست‌نیافتنی باقی خواهند ماند.
این کتاب در شش فصل ساختاربندی شده و هر فصل به جنبه‌ای خاص از جایگاه، اصالت و کارکرد نخبگان در روند توسعه می‌پردازد. فصل نخست با ارائه تعاریفی جامع از نخبگی آغاز می‌شود. این فصل بر این نکته تأکید دارد که نخبگی نه یک ویژگی ذاتی صرف، بلکه نتیجه ترکیبی از استعداد، آموزش و محیط مناسب است. در ادامه، فصل دوم به مفهوم توسعه و متعلقات آن اختصاص دارد، جایی که انسان را محور اصلی توسعه معرفی می‌کند و نخبگان را نیروی محرکه آن می‌داند.
فصل سوم به آسیب‌شناسی گردش نخبگان در ایران می‌پردازد، با نگاهی واقع‌بینانه به مسائلی مانند «توهم نخبگی» – جایی که افراد بدون شایستگی واقعی ادعای برتری می‌کنند – و هزینه‌های سنگین مهاجرت نخبگان. همچنین در این فصل نویسنده پیشنهاد می‌کند که برای مقابله با این آسیب‌ها، نیاز به سیاست‌های حمایتی مانند ایجاد فرصت‌های شغلی تخصصی و بهبود شرایط زندگی است.
فصل چهارم کتاب به بررسی نخبگی در مقیاس جهانی و ارتباط آن با توسعه می‌پردازد، با تمرکز بر مصادیق موفق در کشورهایی مانند فنلاند و ژاپن. فنلاند، با سیستم آموزشی برتر جهان، بر پرورش نخبگان از سنین پایین تأکید دارد. نویسنده با مقایسه این مدل‌ها با وضعیت ایران، پیشنهاد می‌کند که کشور ما می‌تواند از این تجربیات برای ایجاد اکوسیستم‌های نوآوری الهام بگیرد، مانند تأسیس پارک‌های فناوری با تمرکز بر نخبگان جوان.
در فصل پنجم، راهبردهای ملی برای خلق و پیشبرد توسعه نخبگانی در ایران بررسی می‌شود. اینجا، جایگاه «مدیریت جهادی» برجسته است، که به معنای مدیریتی انقلابی و مبتنی بر ارزش‌های اسلامی است و بر بسیج منابع برای اهداف ملی تأکید دارد. همچنین، طرح‌هایی مانند «شکار مغزها» – که به معنای جذب نخبگان خارجی یا بازگرداندن مهاجران است – مورد استناد قرار گرفته.
فصل پایانی کتاب با جملاتی انگیزشی از بزرگان و افراد تأثیرگذار به پایان می‌رسد، که نقش مدیریت نخبگانی در توسعه را برجسته می‌کنند. این فصل، کتاب را با پیامی امیدبخش به پایان می‌رساند: توسعه بدون نخبگان ممکن نیست، اما با مدیریت هوشمند، ایران می‌تواند به جایگاه شایسته خود بازگردد.
پیام اصلی کتاب “توسعه و مدیریت نخبگانی” این است که توسعه، با ساختن جاده و کارخانه محقق نمی‌شود. کشورمان نیازمند پرورش اذهان پویا و نخبه‌ای است که این ظرفیت‌ها را به مقصدی روشن هدایت نمایند. این آرمان بزرگ بدون شناخت و مدیریت هوشمندانه سرمایه‌ها و منابع کشور محقق نخواهد شد. در این معادله، نباید نسبت به نخبگان و توان آنها به مثابه یک ابزار نگریست، بلکه آنها را باید به عنوان سرمایه‌های زنده جامعه مورد پذیرش و تعریف قرار داد. در این مسیر باید از کلیشه‌ها عبور کرد و با ترکیبی از واقع‌بینی، نوآوری و عملگرایی، رابطه پیچیده‌ای که بین توسعه کشور و مدیریت نخبگان وجود دارد را کشف، احصاء و فعال‌سازی نمود.
کتاب دکتر کرمانی، با این نگرش، دعوتی است برای بازنگری در سیاست‌های ملی. این اثر نه تنها یک کتاب، بلکه نقشه‌راهی برای سیاست‌گذاران، مدیران و جوانان است تا با عبور از موانع، به سوی ایران پیشرفته گام بردارند.
2 پاسخ
آیا در کتاب «توسعه و مدیریت نخبگانی» به راهکارهای عملی برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان هم پرداخته شده یا بیشتر به جنبه‌های نظری موضوع پرداخته است؟
بله، کتاب دکتر کرمانی صرفاً به بحث‌های نظری محدود نشده و در فصل سوم به شکل مشخص به پدیده مهاجرت نخبگان پرداخته است. علاوه بر تحلیل علل این روند، پیشنهاداتی عملی مثل ایجاد فرصت‌های شغلی تخصصی، بهبود شرایط زندگی و تقویت زیرساخت‌های تحقیق و توسعه ارائه شده است. نویسنده حتی با مقایسه مدل‌های موفق کشورهای دیگر، مسیرهایی را پیشنهاد می‌دهد که می‌توانند انگیزه ماندن و بازگشت نخبگان ایرانی را تقویت کنند.