جنگ روسیه و اوکراین یکی از پیچیدهترین و پرتنشترین بحرانهای بینالمللی در دهههای اخیر است. این درگیری نهتنها سرنوشت دو کشور را تحت تأثیر قرار داده، بلکه بر امنیت اروپا و نظم جهانی نیز اثرگذار بوده است. بسیاری از تحلیلگران، سیاستمداران و رسانهها دلایل مختلفی را برای شروع این جنگ مطرح کردهاند؛ از ادعاهای رسمی روسیه تا تحلیلهای ژئوپلیتیک، اقتصادی، نظامی و تاریخی. در این مقاله، با بررسی جامع و دقیق این دلایل، تلاش میکنیم تصویر روشنی از چرایی آغاز این جنگ ارائه دهیم.
حمله روسیه به اوکراین؛ خلاصه دلایل اصلی
روسیه برای شروع جنگ به اوکراین دلایل متعددی ارائه کرده و در عین حال، تحلیلهای بینالمللی ابعاد پنهان و واقعیتر این حمله را روشن میکنند. این دلایل را میتوان در پنج حوزه اصلی بررسی کرد:
- توجیهات و ادعاهای رسمی روسیه
- دلایل ژئوپلیتیک و امنیتی
- دلایل سیاسی و داخلی روسیه
- دلایل اقتصادی
- دلایل هویتی، فرهنگی و تاریخی
- دلایل نظامی و میدانی
- ادعاهای رسمی روسیه درباره شروع جنگ
روسیه با انتشار بیانیهها و سخنرانیهای رسمی، شروع این جنگ را به چند علت عمده مرتبط دانسته است.
- دلایل واقعی و تحلیلهای بینالمللی
تحلیلگران بینالمللی بر این باورند که دلایل اعلامشده روسیه تنها بخشی از ماجراست و انگیزههای ژئوپلیتیک، اقتصادی و امنیتی در پس پرده این جنگ وجود دارد.
توجیهات و ادعاهای رسمی روسیه
روسیه دلایل مختلفی را برای شروع عملیات نظامی مطرح کرده که غالباً در قالب حمایت از روستبارها و امنیت ملی ارائه شده است.
- ادعای حمایت از روستبارها و مناطق شرقی اوکراین
روسیه مدعی است که با این حمله قصد حمایت از جمعیت روستبار در شرق اوکراین را دارد و میخواهد از حقوق آنان محافظت کند.
- نازیزدایی و پاکسازی ایدئولوژیک
یکی دیگر از ادعاهای روسیه، مبارزه با آنچه نازیسم و افراطگرایی در اوکراین میخواند، است. این ادعا بهعنوان توجیهی برای تغییر ساختار سیاسی و ایدئولوژیک اوکراین مطرح شده است.
- غیرفعالسازی نظامی اوکراین (Demilitarization)
روسیه بر این باور است که اوکراین باید از نظر نظامی ضعیف شود تا تهدید بالقوهای برای امنیت روسیه ایجاد نکند.
- جلوگیری از «نسلکشی» در دونباس (ادعای مطرحشده توسط روسیه)
روسیه مدعی است که در مناطق دونباس نسلکشی علیه روستبارها در حال رخ دادن است و حمله نظامی را در راستای جلوگیری از این اقدام توجیه میکند.
دلایل ژئوپلیتیک و امنیتی حمله روسیه
یکی از مهمترین دلایل جنگ، مسائل ژئوپلیتیک و امنیتی است که روسیه را نسبت به گسترش ناتو و نفوذ غرب در مرزهای شرقی خود حساس کرده است.
- نگرانی روسیه از گسترش ناتو
روسیه معتقد است که ورود اوکراین به ناتو میتواند تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی این کشور ایجاد کند.
- اهمیت اوکراین بهعنوان منطقه حائل میان روسیه و غرب
اوکراین بهعنوان یک منطقه حائل استراتژیک بین روسیه و کشورهای غربی اهمیت بالایی دارد و کنترل آن میتواند به کاهش تهدیدات امنیتی کمک کند.
- جلوگیری از پیوستن اوکراین به ناتو و اتحادیه اروپا
یکی از اهداف کلیدی روسیه جلوگیری از نزدیکتر شدن اوکراین به نهادهای غربی مانند ناتو و اتحادیه اروپاست.
- کنترل جغرافیای استراتژیک دریای سیاه و مناطق شرقی
کنترل بنادر و مناطق استراتژیک دریای سیاه برای روسیه اهمیت اقتصادی و نظامی دارد و یکی از اهداف نظامی حمله به اوکراین محسوب میشود.
دلایل سیاسی و داخلی روسیه
در بعد داخلی، حمله به اوکراین میتواند اهدافی چون تقویت جایگاه سیاسی پوتین و همافزایی افکار عمومی را دنبال کند.
- تقویت جایگاه سیاسی پوتین در داخل
حمله نظامی میتواند به پوتین کمک کند تا جایگاه خود را در میان مردم و نخبگان سیاسی مستحکمتر کند.
- اتحاد افکار عمومی با ایجاد تهدید خارجی
حضور یک دشمن خارجی، اغلب منجر به همگرایی افکار عمومی و کاهش نارضایتی داخلی میشود.
- جلوگیری از الگوی غربگرای اوکراین و تأثیر آن بر جامعه روسیه
روسیه میخواهد از شکلگیری یک الگوی موفق غربگرا در همسایگی خود جلوگیری کند که ممکن است الهامبخش تغییرات مشابه در داخل کشور باشد.
دلایل اقتصادی حمله روسیه به اوکراین
اقتصاد اوکراین و منابع طبیعی آن از دیگر انگیزههای مهم روسیه برای آغاز جنگ هستند.
- نقش منابع انرژی و مسیرهای انتقال گاز
اوکراین نقش مهمی در مسیر انتقال گاز به اروپا دارد و کنترل این مسیرها برای روسیه حیاتی است.
- اهمیت زمینهای کشاورزی اوکراین
اوکراین بهعنوان یک قطب کشاورزی و صادرکننده غلات، ارزش اقتصادی بالایی دارد که روسیه به آن توجه دارد.
- دسترسی به منابع طبیعی و معدنی
منابع معدنی و طبیعی اوکراین نیز انگیزه اقتصادی مهمی برای روسیه بهشمار میرود.
- جلوگیری از کاهش وابستگی اقتصادی اوکراین به روسیه
روسیه میخواهد از کاهش وابستگی اقتصادی اوکراین به این کشور جلوگیری کند و نفوذ اقتصادی خود را حفظ نماید.
دلایل هویتی، فرهنگی و تاریخی
- نگاه پوتین به اوکراین بهعنوان «ملت واحد» با روسیه
پوتین و برخی سیاستمداران روس، اوکراین را بخشی از تاریخ و هویت روسیه میدانند.
- تلاش برای بازسازی نفوذ تاریخی روسیه
تلاش روسیه برای بازسازی نفوذ تاریخی خود در قلمروهای سابق اتحاد جماهیر شوروی نیز نقش مهمی در شروع جنگ دارد.
- انکار هویت ملی مستقل اوکراین
روسیه هویت ملی مستقل اوکراین را بهرسمیت نمیشناسد و این امر باعث ایجاد تنشهای سیاسی و نظامی شده است.
دلایل نظامی و میدانی جنگ
ابعاد نظامی و میدانی، مشخصکننده شکل و روند جنگ هستند.
- کنترل کامل کریمه و ایجاد کریدور زمینی به این منطقه
کریمه از نظر نظامی و استراتژیک اهمیت بالایی دارد و روسیه قصد دارد ارتباط زمینی با آن را برقرار کند.
- تضعیف ارتش اوکراین و زیرساختهای نظامی آن
یکی از اهداف روسیه کاهش توان نظامی اوکراین برای تضمین امنیت خود است.
- تلاش برای تغییر دولت اوکراین به دولتی همسو با روسیه
روسیه امیدوار است که با این جنگ دولت اوکراین را به دولتی همسو با سیاستهای خود تبدیل کند.
واکنش جهانی به حمله روسیه به اوکراین
جنگ روسیه و اوکراین، واکنشهای گسترده بینالمللی را به دنبال داشته است.
- تحریمهای اقتصادی علیه روسیه
کشورهای غربی، تحریمهای اقتصادی گستردهای علیه روسیه اعمال کردهاند تا فشار بر این کشور افزایش یابد.
- کمکهای نظامی و مالی غرب به اوکراین
کشورهای عضو ناتو و اتحادیه اروپا به اوکراین کمکهای نظامی و مالی ارائه کردهاند تا مقاومت آن کشور افزایش یابد.
- تغییر آرایش امنیتی اروپا
این جنگ باعث تغییرات گسترده در سیاستها و استراتژیهای امنیتی اروپا شده است.
جمعبندی: چرا روسیه به اوکراین حمله کرد؟
در نهایت، ترکیبی از دلایل رسمی، ژئوپلیتیک، اقتصادی، نظامی و هویتی باعث آغاز جنگ شده است.
- جمعبندی دلایل رسمی، غیررسمی و تحلیلهای کارشناسان
تحلیل کارشناسان نشان میدهد که ادعاهای رسمی روسیه تنها بخشی از واقعیت است و انگیزههای پنهان ژئوپلیتیک، اقتصادی و امنیتی نیز نقش کلیدی داشتهاند. این جنگ، اثرات گستردهای بر امنیت جهانی، اقتصاد و نظم سیاسی بینالمللی داشته و آینده اوکراین و روسیه را تحت تأثیر قرار می دهد.
